کتاب دانش نامه ی علوم فلسفی

کتاب دانش نامه ی علوم فلسفی

پاره ی نخست: علم منطق

دانش‌نامه‌ی علوم فلسفی در خطوط کلی یا همان دانش‌نامه درواقع کتاب درسی هگل برای توضیح کل نظام فلسفی‌اش بود. این کتاب در سه پاره‌ی علم منطق، فلسفه‌ی طبیعت و فلسفه‌ی روح تهیه شد.

مطالب کتاب که برای تدریس در کلاس‌های درس هگل آماده شده بودند در ۴۲۷ بند شماره‌دار و به صورتی بسیار موجز نوشته شده‌اند. چون این اثر برای طیف وسیعی از خوانندگان انتشار یافت، هگل به این بندها ملاحضاتی افزود که اغلب شامل مطالب تجربی است که در ترجمه‌ی فارسی با بندهای تورفته مشخص است.

دانشجویان هگل در ویراست چهارم این کتاب که پس از مرگ فیلسوف انتشار یافت بندهای دیگری تحت عنوان «افزوده» به آن اضافه کردند که در ترجمه‌ی کنونی با قلمی ریزتر نوشته شده است.

پاره‌ی اول دانش‌نامه‌ی علوم فلسفی که ترجمه‌ی آن در اختیار خوانندگان است به علم منطق اختصاص دارد و حاصل تلخیص و بازنگری‌ مطالب مربوط به منطق در اثر سه‌جلدی‌ هگل، علم منطق، است.

او در علم منطق کوشیده بود حرکت اندیشه را چون مفهومی ویژه توصیف کند و سپس گام‌به‌گام با بررسی پی‌آمدهای ضمنی آن به نقطه‌ای برسد که مفهوم دیگری از آن پدید آید.

اما در دانش‌نامه، به سبب نیاز به بحثی خلاصه‌تر، مفهوم یا مقوله‌ی ویژه‌‌ای انتخاب و سپس با اندشه‌ی مشابهی که پیش‌تر مطرح شده است مقایسه می‌شود. علاوه بر این، در تهیه‌ی دانش‌نامه بخش‌هایی از علم منطق حذف شده‌اند، زیرا شامل بررسی‌های فنی‌ای بودند که دانشجویان دانشگاه علاقه‌ی چندانی به آن‌ها نداشتند.

روی‌هم‌رفته هگل در منطق دانش‌نامه مقولاتی بنیادی را بررسی می‌کند که به هنگام اندیشیدن دقیق درباره‌ی جهان به کارشان بریم. این‌ مقولات فقطه مجموعه‌ای تصادفی از اندیشه‌های گوناگون نیستند، بلکه ریشه‌هایی هستند که از طریق شبکه‌ای از معانی، مفهوم را به مفهوم پیوند می‌دهد.

این مفهوم‌ها نیز متقابلاً بر یک‌دیگر دلالت می‌کنند و در فهم جامع جهان هستی نقش دارند. هگل با نشان‌دادن این‌که چگونه اندیشه‌ها و مفهوم‌ها به طرقی نظام‌مند به هم گره‌ خورده‌اند، قادر است راه‌حل‌های جدید اندیشیدن را به ما معرفی کند. راه‌هایی که می‌توانند دورنماهایی را پیش چشم ما قرار دهند که پیش‌تر به آن‌ها توجه نشده و به فراموشی سپرده شده‌اند.